درآمدی بر شناخت معماری قلع ههای شهر بافران

ایمنی و امنیت همواره از دغدغه های اساسی انسان در طول تاریخ محسوب می شده است. لذا آدمی همواره به دنبال یافتن شیوه هایی برای کاهش اثرات عوامل تهدیدکنندۀ ایمنی و امنیت خود بوده است. از آنجا که کشور ایران از قرون گذشته در مسیر حوادث تاریخی و در معرض انواع حمله ها و تهاجم های نظامی ملل مختلف و قبایل همسایه واقع شده بود، پدیدۀ «دفاع » در معماری و شهرسازی اثر زیادی داشته و آثار کالبدی آن قلعه ، حصار، برج، خندق، و... است. قلعه ها استحکاماتی نظامی یا غیر نظامی بودند که با استفاده از ویژگ ی های جغرافیای طبیعی و در جهت حفظ امنیت، عموماً در ارتفاعات ساخته می شدند. بافران یکی از شهرهای تاریخی و کهن شهرستان نایین است که در کنار راه باستانی ری به کرمان واقع شده است. قلعه ها به عنوان مهم ترین نمود نظام دفاعی گذشتۀ شهرها و از جمله شهر بافران، قابل توجه هستند.می توان این قلعه­ها با چند رویکرد دسته بندی کرد. تعدادی از این قلعه­ها در خارج از محدودۀ مسکونی مکا ن یابی شده و در کنار مزارع قرار گرفته اند. یکی دیگر از آنها نیز در کنار هستۀ تاریخی شهر و روی بلندترین نقطۀ شهر طراحی و ساخته شده است. این قلعه ها قلعۀ ریگ، قلعۀ رضی، قلعۀ علی آباد، قلعۀ سوری، قلعۀ حسین آباد، قلعۀ یکه درخت و قلعۀ رستم هستند. روش تحقیق نوشتۀ حاضر توصیفی  تحلیلی است، که در آن با گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه با افراد مطّلع و آگاهان محلی )تاریخ شفاهی( و برداشت میدانی به شکلی ارزیابانه موضوع را بررسی شده است. با توجه به اینکه در آثار مکتوب )منابع جغرافیای تاریخی، سفرنامه ها، و...( نیز اشاره ای به این قلعه­ها نشده، رویکرد عمدۀ این پژوهش مبتنی بر مشاهدات است.نتایج پژوهش مبیّن آن است که قلاع بافران در سه دستۀ الف. قلعه های مستقر بر بالاترین نقطه؛ ب. قلعه های قرار گرفته بر گرداگرد روستا به عنوان مکمّل قلعۀ مستقر بر بلندی در کار حفاظت از آبادی؛ ج .قلعه های اربابی واقع در مزارع مسکون، قرار م ی گیرند که از این میان قلعۀ رستم به دلیل موقعیت خاص قرارگیری و ویژگ ی های کالبدی و معماریان ه ای که دارد، در نظام دفاعی گذشتۀ بافران نقش پررنگ تر و با اهمیت تری داشته است.